روزهای غمگین دانشگاه | دانشگاه کابل ۹۰ ساله شد

سید علیرضا کوثری | شهرآرانیوز؛ یکم آبانماه سال ۱۳۱۱ بود که دانشگاه کابل به عنوان اولین، بزرگ‌ترین و معتبرترین دانشگاه دولتی افغانستان آغاز به کار کرد.

تاریخچه دانشگاه کابل

نخستین سنگ بنای دانشگاه کابل در سال ۱۳۱۱ خورشیدی (۱۹۳۲ میلادی) و با تأسیس «دانشکده علوم طبی کابل» در دوره پادشاهی «محمد نادر شاه» در افغانستان، گذاشته شد. سپس در سال ۱۳۱۷ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، در سال ۱۳۲۲ دانشکده علوم و در سال ۱۳۲۳ نیز دانشکده ادبیات تأسیس گردید.

فعال شدن این دانشکده‌ها سبب شد که دولت افغانستان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی دانشگاه کابل را تأسیس کند و به تدریج دانشکده‌های حقوق و شرع، زراعت و مهندسی، اقتصاد، داروسازی و هنر نیز به مجموعه دانشگاه کابل افزوده شد.

اوج شکوفایی و توسعه دانشگاه کابل در دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی بود. در این دوره دانشگاه کابل با بهره‌گیری از اساتید داخلی و خارجی برجسته جایگاه قابل توجهی در سطح آسیا پیدا کرده بود تا جایی که دانشجویانی از کشورهای مختلف از جمله هند، چین، ایران برای تحصیل به این دانشگاه می‌آمدند.

با این حال و پس از آغاز جنگ‌های داخلی در افغانستان در سال ۱۳۵۷ فعالیت‌های علمی دانشگاه کابل به مرور دچار رکود شد و این دانشگاه جایگاه و اعتبار علمی خود را از دست داد. با این حال از سال ۱۳۸۱ و آغاز به کار نظام سیاسی جدید در افغانستان حکومت این کشور تلاش کرد تا دانشگاه کابل را به قطب علمی افغانستان تبدیل کند.

تلاش‌ها برای احیای دانشگاه کابل جریان داشت که سرانجام با سقوط نظام سیاسی در افغانستان در سال ۱۴۰۰ و تسلط گروه طالبان بر این کشور، این دانشگاه مجدداً دچار رکود گردید. تا جایی که در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳ مؤسسه آموزش عالی تایمز که هفته گذشته منتشر شد، نامی از دانشگاه کابل در میان فهرست ۱۷۹۹ مؤسسه آموزش عالی جهان، برده نشد.

دانشگاه کابل تا پیش از سقوط حکومت پیشین افغانستان دارای ۲۲ دانشکده، ۱۰۱ گروه آموزشی، ۸۶۷ عضو هیئت علمی و ۲۵۲۰۰ دانشجو بود.

مقبره سید جمال الدین اسدآبادی

یکی از جالب توجه‌ترین نکات مربوط به دانشگاه کابل، قرار داشتن مقبره «سید جمال الدین اسدآبادی» در محوطه این دانشگاه است.

سید جمال الدین اسدآبادی به عنوان یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان سیاسی جهان اسلام و از مهم‌ترین مبارزین علیه استبداد و استعمار در تاریخ ۱۹ اسفندماه سال ۱۲۷۵ خورشیدی و در سن ۶۰ سالگی در استامبول درگذشت.

چند سال بعد و در حالی که دولت افغانستان مدعی اصالت افغانستانی سید جمال بود، وزارت امور خارجه افغانستان از دولت عثمانی خواست که جنازه وی برای دفن به کابل منتقل شود. درخواستی که مورد قبول دولت عثمانی واقع شد و در سال ۱۳۲۳ خورشیدی قبر سید جمال الدین در استانبول شکافته شد و استخوان‌های وی ابتدا به عراق و سپس به کابل منتقل شد.

در همین زمان تلاش‌هایی در ایران برای ممانعت از انتقال باقیمانده پیکر سید جمال به افغانستان و انتقال وی به همدان صورت گرفت که البته کارساز نبود.

دولت افغانستان در تاریخ دهم دیماه ۱۳۲۳ طی مراسمی استخوان‌های سید جمال الدین اسدآبادی را در محوطه دانشگاه کابل دفن کرد و اندکی بعد نیز سازه بلندی از جنس سنگ مرمر سیاه بر مقبره وی ساخت.

دانشگاه یا پوهنتون

در افغانستان اکثر مردم به دو زبان فارسی دری و پشتو صحبت می‌کنند. سال‌ها جنگ داخلی موجب شده‌است تا تنش‌های زبانی و قومی در این کشور تشدید شود. یکی از این تنش‌ها انتخاب واژه «دانشگاه» یا «پوهنتون» است. پوهنتون واژه‌ای پشتو و به معنای دانشگاه است.

اغلب پشتو زبان‌ها در افغانستان واژه «دانشگاه» را متعلق به افغانستان نمی‌دانند و می‌گوید این واژه خارجی از ایران وارد افغانستان شده ‌است و در نتیجه باید از به کاربردن آن خودداری شود. در نتیجه واژه دانشگاه علی‌رغم مخالفت فارسی‌زبان‌ها از تابلوی اکثر دانشگاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان حذف شد.

این اقدام دولت پیشین افغانستان که توسط مقامات کنونی حاکم بر این کشور نیز ادامه یافته‌است، موجب بروز اعتراضات و راهپیمایی‌های زیادی شده که البته هنوز نتیجه ای در برنداشته است.

طالبان و دانشگاه کابل

چنان‌که پیشتر نیز گفته شد، در سال ۱۴۰۰ و در پی سقوط نظام سیاسی در افغانستان و تسلط گروه طالبان بر این کشور، دانشگاه کابل وارد یک دوره رکود گردید.

یکی از نخستین اقدامات گروه طالبان در افغانستان تغییر رئیس دانشگاه کابل بود. وزیر آموزش عالی طالبان طی مراسمی «محمداشرف غیرت» را به جای «محمدعثمان بابری» به عنوان رئیس دانشگاه کابل منسوب کرد. در واکنش به این تغییر شمار قابل توجهی از اساتید دانشگاه کابل استعفا دادند.

انتخاب رئیس جدید دانشگاه کابل انتقادهای زیادی را در پی داشت. منتقدان تأکید داشتند که آقای غیرت فاقد تحصیلات و مدارک آکادمیک و همچنین تجربه کاری مرتبط است. در نتیجه اندکی بعد وزارت آموزش عالی طالبان «اسامه عزیز» را به عنوان رئیس جدید دانشگاه کابل کرد. گفته می‌شود که وی دارای مدرک دکتری در رشته «فقه و قانون» از دانشگاه اسلام‌آباد پاکستان است.

در ماه‌هایی که از تسلط طالبان بر افغانستان می‌گذرد این گروه قوانینی را برای دانشگاه‌های افغانستان و از جمله دانشگاه کابل وضع کرده‌است. از جمله این قوانین می‌توان به «تفکیک جنسیتی کلاس‌های درس»، «ممنوعیت تحصیل در شماری از رشته‌ها برای دانشجویان دختر»، «لزوم تدریس اساتید زن برای دانشجویان دختر و اساتید مرد برای دانشجویان پسر»، «لزوم داشتن پوشیه برای دانشجویان دختر» اشاره کرد.